Osmanlı Devletinde (Sehzadeler)
OSMANLI SEHZÂDELERI
XIV. asrin sonlari ile XV. asirda, diger Anadolu beyliklerinde de
görüldügü gibi "çelebi" ünvani ile de
anilan Osmanli hükümdar çocuklarina, sehzâde
ismi verilmekte idi. Mense' ve mânâsi tam olarak tesbit
edilemeyen ve Türkçe bir kelime olan "çelebi"
kelimesinin ilk defa Anadolu'daki Türkler tarafindan kullanildigi
ifade edilmektedir.
Osmanli sehzâdeleri babalarinin sagliginda yüksek haslarla
bir sancagin idaresine (sancaga çikma) tayin ediliyorlardi.
Böylece, askerî ve idarî islerde tecrübe kazanip
yetistiriliyorlardi. Sehzâdeler, tâkriben on-onbes
yaslarinda tayin edildikleri sancaga gönderilirlerdi. Devlet
islerinde kendilerini yetistirmek üzere, "lala" denilen
tecrübeli bir devlet adami ile çesitli hizmetler
için kalabalik bir maiyet verilirdi. Sehzâdeler,
gidecekleri sancaga validelerini de beraberlerinde
***ürürlerdi. Sancakta bulunan sehzâdelere
"Çelebi Sultan" denirdi.
Osmanli sehzâdelerinden, sancak beyi olanlarin maiyetlerinde
nisanci, defterdar, reisü'l-küttab gibi kalem heyetiyle
miralem, mirahur, kapi agasi ve diger bazi saray erkâni vardi.
Çelebi sultanlarin yaslan müsaitse bizzat kendileri divan
kurup sancaklarina ait isleri görürlerdi. Yaslari
küçük olanlarin bu islerine de lalalari bakardi.
Sancagin bütün islerinde söz sahibi olan lalalar,
devletçe itimad edilen sahislardan (vezirlerden) tayin edilirdi.
Sehzâdeler, kendi sancaklarinda zeâmet ve timar tevcih
edebildikleri gibi berat ve hüküm verip bunlara kendi
isimlerini hâvi tugra çekebilirlerdi. Ancak yapacaklari bu
tayin ve tevcihlerde devlet merkezine bilgi vermek ve asil deftere
kaydettirmek mecburiyeti vardi.
XV. yüzyil ortalarina kadar duruma göre Izmit, Bursa,
Eskisehir, Aydin, Kütahya, Balikesir, Isparta, Antalya, Amasya,
Manisa ve Sivas gibi sehirler, baslica sehzâde sancak merkezleri
olmustur. Sehzâdelere Rumeli'de sancak verilmesi kanun degildi.
Sehzâdelerin bulunduklari sancak merkezlerinde
çevrelerinde bir fikir ve kültür hâlesi meydana
gelirdi.
Kurulus dönemindeki Osmanli sehzâdeleri, ya babalari ile
beraber veya yalniz olarak sefere giderlerdi. Babalariyla sefere
katildiklari zamanlarda ordunun yanlarinda, bazan da gerisindeki
(ihtiyat) kuvvetlere komuta ederlerdi. Her Osmanli sehzâdesi,
veliahd tayini usûlü olmadigindan dolayi hükümdar
olma hakkina sahipti. Bu sebeple hükümdar olana karsi zaman
zaman diger kardeslerin saltanat iddiasiyle ortaya çiktiklari
görülür. Bu arada Savci Bey gibi, babasi I. Murad'a
karsi hükümdarlik iddiasiyle ortaya çikanlar da
olmustur.
III. Mehmed'in cülûsundan (1595) itibaren sehzâdelerin
fiilen sancaga gönderilmeleri usûlü tamamen terk
edilerek, onun adina bir vekil sancaga gönderilmistir.
Sehzâdeler ise âdeta Harem'e hapsedilmislerdi. Bu gelenegin
terk edilmesi, Osmanli saltanat kurumu için tam bir felaket
olmustu. XVII-XVIII. asirlarda Topkapi Sarayi'nin Harem kisminda
"Simsirlik" denilen dairede hayatini geçiren sehzâdelerin
sahsiyetleri, tam gelisememis, ilim ve kültür bakimindan
zayif kalmislardi. Bununla beraber XVIII. asrin sonlarinda
sehzâdeler, tekrar serbest hareket eder olmus ve devlet isleri
ile ilgilenir olmuslardir.
Konu: Osmanlı Devletinde (Sehzadeler) 
Çarş. Nis. 29, 2009 6:19 pm