Ribozomlar
Genetik sayfamızda üzerinde durduğumuz ribozomların daha derinine inerek nasıl bir yapıya sahip olduklarını göreceğiz.
Ribozomlar her hücre içerisinde bulunan bir
organeldir.Bakteri hücresinde hiçbir organel bulunmasa bile
mutlaka ribozom vardır.Bunun nedeni ise enzim ve proteinlerin her
hücre için mutlaka olması gerektiğidir.Dolayısıyla enzim ve
proteinlerde ancak ribozomlar tarafından üretildiği için
ribozom her hücrede mutlaka vardır.Fakat sayı olarak hücreden
hücreye farklı olabilir.
Ribozomlar mikroskopla gözlendiklerinde küçük
partiküller halinde görülürler.Yalın gibi
görünen bu partiküllerin bile fonksiyonlarını kusursuzca
yerine getirebilmeleri açısından uygun bir morfolojik yapıya
sahip olması, hücre içerisindeki dizaynı gözler
önüne sermektedir.
Ribozomlar bildiğimiz gibi mRNA yı okuduktan sonra doğru tRNA yı mRNA
üzerine yerleştirip protein sentezini gerçekleştiren
organeldir.Fakat mRNA yı okuma ve tRNA yı yerleştirme işlemi hücre
tarafından hassasiyetle yürütülen bir sentez
işlemidir.Ribozom ise üstlendiği bu hassas görevi
mükemmel anatomik yapısı sayesinde yerine getirir.
Şekilde biri büyük diğeri küçük iki adet
ribozom " Alt birimi " görülmektedir.Bu alt birimlerin şekli
bizim için oldukça anlamsız gibi gelsede protein
üretimi için oldukça büyük önem
taşır.Bu alt birimler bir araya gelip bağ kurduktan sonra " Ribozom
kompleksi " ' ni meydana getirirler
Ribozomlar RNA ve proteinlerden meydana gelirler.Ribzom üzerinde
mRNA nın bağlanacağı bir bölge bulunurki bu bölge mRNA yı
tanıyarak ribozoma tutunmasını sağlar.Ribozom aynı zamanda tRNA yıda
tanıyacak şekilde özelleşmiştir.mRNA nın ribozoma nasıl
bağlandığını ve tRNA ların ribozom üzerinde nasıl konumlanıp
protein sentezlediklerini bir şekille görelim.
Birinci şekilde ribozom kompleksi ve bu kompleksin içerisinde ayırt edilen iki bölge görülmekte.
Birisi P bölgesi diğeri A bölgesi olarak adlandırılan bu
bölgeler, tRNA ların bağlanma bölgelerini temsil
etmektedirler.
İkinci şekilde, protein sentezini birinci tRNA ile başlatmış olan bir
ribozom görülüyor.Proteini oluşturacak olan ilk amino
asiti taşıyan tRNA ribozomun A bölgesine bağlanır.Bağlanmadan
hemen sonra ribozom mRNA nın ikinci kodonunu (3 lü dizi) okumaya
başlar ve tRNA yı P bölgesine doğru kaydırır.
A bölgesi böylelikle boşalmış olur (3.şekil).Ribozom
böyle yaparak birinci amino asititn hemen arkasından gelen ikinci
amino asit için yer açmış olur.İkinci amino asit A
bölgesine bağlandığında amino asitlerde yanyana gelecek ve
birbirleriyle bağ yapacaklardır.
Bu bağa " Peptid " bağı denir.Binlerce amino asitin bağlanmış haline ise " Polipeptid " adı verilir.
İnsanı hayranlık içerisinde bırakan bu sistem yanlızca bununlada
sınırlı değildir.Hücre, proteine çok fazla ihtiyacı olduğu
zamanlarda derhal protein sentezini başlatır.Fakat mRNA nın okunup tRNA
ların okunan bu kodonlara göre bağlanması hücre için
hızlı bir işlem değildir.
Bu yüzden mRNA tıpkı kağıt fabrikalarında bir merdaneden
çıkıp diğer bir merdaneye giren kağıtlar gibi, seri olarak
dizilmiş ribozom kompleksleri tarafında ardı ardına okunur.Bunu
aşağıdaki şekle bakarak açıklamaya çalışalım.
Şekilde bir protein sentez aşamasının gerçek halini görmektesiniz.
Ribozomlar tıpkı bir boncuk dizisi gibi yanyana dizilmişlerdir.Biraz
zor farkedilen mRNA ise bir ribozomdan çıkıp diğer bir ribozoma
ardı ardına girmektedir.Resmin sağ tarafındaki protein zinciri sol
tarafındaki protein zincirlerinden daha uzundur. Çünki mRNA
ilk olarak en sağdaki ribozom tarafından okunmaya başlanmış ve ilk
protein sentezi sağdaki ribozomlarda başlamıştır.Buradanda anlaşılacağı
gibi mRNA nın ilerleme yönü sağdan sola doğrudur.
Hücre böyle bir mekanizma kullanarak birim sürede
ürettiği protein zinciri sayısını, ribozom sayısı oranında
artırmış ve zamandan tasarruf etmiştir. Hücrenin zamandan tasarruf
etmek için bu derece mükemmel bir sistem kulanması,
üstün bir güç tarafında yaratıldığını
apaçık ortaya koymaktadır. Sizler şu an bu yazıları okurken
vücudunuzdaki trilyonlarca hücre bu kusursuz mekanizma ile
sessiz bir şekilde hiç durmadan protein üretmektedir.
Konu: Ribozomlar 
Çarş. Nis. 29, 2009 6:31 pm